ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

Ένα από τα σημαντικά προβλήματα υγείας του πολιτισμού μας είναι η αύξηση της επίπτωσης των μεταβολικών νοσημάτων με συνοδό αύξηση της συννοσηρότητας, μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης και της ποιότητας ζωής των πασχόντων. Το σημαντικότερο, ίσως, μεταβολικό νόσημα που έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας στην εποχή μας και αποτελεί το πρώτο σκαλοπάτι για την εμφάνιση και άλλων δυσμενέστερων μεταβολικών νοσημάτων είναι η παχυσαρκία, μια νόσος χρόνια και νοσογόνος.

ΟΡΙΣΜΟΙ – ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας έχει αναγνωρίσει ήδη από το 1948 την παχυσαρκία ως νόσο και της έχει δώσει τον κωδικό Ε66 στο διεθνές σύστημα ταξινόμησης των νόσων ICD-10. Ως παχυσαρκία ορίζεται η παθολογικά υπερβολική συσσώρευση λίπους στο ανθρώπινο σώμα, η οποία μπορεί να έχει βλαπτική επίδραση στην υγεία του ανθρώπου. Για να αξιολογήσουμε τη σωματική κατάσταση του ανθρώπου όσον αφορά στην ύπαρξη ή όχι παχυσαρκίας, χρησιμοποιούμε τον δείκτη μάζας σώματος (Δ.Μ.Σ.). Ο Δ.Μ.Σ. υπολογίζεται διαιρώντας το σωματικό βάρος σε κιλά δια του τετραγώνου του ύψους σε μέτρα, οπότε με αυτό τον τρόπο προκύπτουν πέντε κατηγορίες σωματοτύπων:

  1. Δ.Μ.Σ. 18,5 έως 24,9 Kg/m2: φυσιολογικό βάρος
  2. Δ.Μ.Σ. 25 έως 29,9 Kg/m2: υπέρβαρος
  3. Δ.Μ.Σ. 30 έως 34,9 Kg/m2: παχυσαρκία τάξης Ι
  4. Δ.Μ.Σ. 35 έως 39,9 Kg/m2: παχυσαρκία τάξης ΙΙ
  5. Δ.Μ.Σ. 40 έως 49,9 Kg/m2: παχυσαρκία τάξης ΙΙΙ

Το 2016 επικαιροποιήθηκαν τις κατευθυντήριες οδηγίες για τη διάγνωση και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Σε αυτές τις κατευθυντήριες οδηγίες αναγνωρίζεται και ο βασικός προγνωστικός ρόλος της περιμέτρου μέσης (πίνακας 1), αφού φαίνεται ότι όταν αυξημένος Δ.Μ.Σ. συνδυάζεται με αυξημένη περίμετρο μέσης, τότε ο καρδιαγγειακός κίνδυνος του πάσχοντος είναι ακόμη μεγαλύτερος, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο τον σπουδαίο ρόλο της κεντρικού τύπου παχυσαρκίας.

 

Πίνακας 1

 

 

 

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ

Τα επιδημιολογικά δεδομένα είναι απογοητευτικά για την ολοένα αυξανόμενη επίπτωση της παχυσαρκίας στον πλανήτη [3]. Σύμφωνα με την παγκόσμια οργάνωση υγείας, για τα έτος 1980 το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων ανδρών στη γη ήταν 28,8% ενώ των γυναικών 29,8% . Το 2013 τα αντίστοιχα ποσοστά υπολογίζονται σε 36,9% για τους άνδρες και 38% για τις γυναίκες [3]. Το 2014 τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα στον πλανήτη υπολογίζονται σε 2,022 δισεκατομμύρια ενώ η πρόβλεψη για το 2025 είναι να φθάσουν τα 2,693 δισεκατομμύρια [4]. Όσον αφορά στα στατιστικά δεδομένα από την Ελλάδα, έχουμε να σημειώσουμε ότι τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα υπολογίζονται σε 5.266.000 για το 2014 και οι πρόβλεψη για το 2025 είναι 5.525.700 εκ των οποίων σοβαρά παχύσαρκα άτομα με δείκτη μάζας σώματος άνω των 35 Kg/m2 υπολογίζονται σε 407.900 άτομα.

 

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ

Η παχυσαρκία είναι πολυσυστηματική νόσος με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου λόγω σημαντικών συνοσηροτήτων που τη συνοδεύουν όπως αρθραλγίες, ακράτεια ούρων, υπογονιμότητα, κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, μειωμένη σωματική δραστηριότητα . Στις συννοσηρότητες της παχυσαρκίας συμπεριλαμβάνονται:

  1. Αυξημένη επίπτωση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.
  2. Οστεοαρθρίτιδα (γονάτων, ισχίων)
  3. Καρκινογενέσεις (καθ’ υπεροχή μαστού και ενδομητρίου για γυναίκες και παχέος εντέρου και νεφρού για άνδρες)
  4. Γνωσιακές διαταραχές (άνοια, Alzheimer)
  5. Διαταραχές της διάθεσης (άγχος, κατάθλιψη, συναισθηματικές διαταραχές διατροφής)
  6. Σύνδρομο άπνοιας ύπνου
  7. Καρδιαγγειακή νόσος (έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο)
  8. Αυξημένη επίπτωση θανάτου κάθε αιτιολογίας καθώς μειώνει το συνολικό προσδόκιμο επιβίωσης.

 

 

 

ΑΙΤΙΑ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ

Το κρίσιμο ερώτημα που γεννάται αυτόματα είναι «γιατί παχαίνουμε;». Έχουν περιγραφεί πάνω από 100 διαφορετικοί παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση της παχυσαρκία μεταξύ των οποίων:

  • Καθιστική ζωή
  • Έλλειψη σωματικής δραστηριότητας
  • Αυξημένη πρόσληψη θερμίδων
  • Αυξημένο στρες
  • Διατροφικές συνήθειες της οικογένειας
  • Διατροφική διαπαιδαγώγηση
  • Έλλειψη ύπνου
  • Ορμονικές διαταραχές
  • Γενετικοί παράγοντες

 

Μέσα από αυτήν την πληθώρα αιτιών επέρχεται διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου του ανθρώπου με τις θερμίδες που προλαμβάνει να είναι καθημερινά περισσότερες από τις θερμίδες που καταναλώνει, επομένως δημιουργείται καθημερινά περίσσεια ενέργειας, την οποία αποθηκεύει ο οργανισμός με τη μορφή τριγλυκεριδίων στο λιπώδη ιστό του σώματος. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα η μέση θερμιδική πρόσληψη έχει αυξηθεί κατά περίπου 26% τα τελευταία 50 χρόνια. Το 90% των ενηλίκων στη χώρα μας αναφέρουν ότι γυμνάζονται λιγότερο από 2 ώρες την εβδομάδα ενώ το 37% των Ελλήνων περπατούν λιγότερο από δυο ώρες την εβδομάδα. Σημαντικό ρόλο στην εκτίναξη των ποσοστών παχυσαρκίας στον πλανήτη παίζει αυτό που αναφέρεται στην αγγλική γλώσσα ως obesogenic enviroment, το παχυσαρκογόνο περιβάλλον δηλαδή.
Με το νεολογισμό αυτό περικλείονται όλοι εκείνοι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που ευοδώνουν την εμφάνιση παχυσαρκίας στους σύγχρονους ανθρώπους όπως:

  • Αύξηση του μεγέθους των παρεχομένων μερίδων.
  • Χαμηλές τιμές πώλησης σε τρόφιμα χαμηλής διατροφικής αξίας και υψηλής ενεργειακής πυκνότητας.
  • Υπερπληθώρα και υπερεπάρκεια τροφίμων στην αγορά.
  • Αύξηση ποσοτήτων άλατος στις τροφές.
  • Μείωση πόσης νερού και αύξηση κατανάλωσης σακχαρούχων ποτών, όπως τα αναψυκτικά.
  • Περιορισμός της σωματικής δραστηριότητας με τη χρήση αυτοκινήτων κλπ.
  • Αποθάρρυνση του ανθρώπου να αυξήσει τη σωματική του δραστηριότητα λόγω μη ύπαρξης σχετικών χώρων στα αστικά περιβάλλοντα.

 

 

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Μια πολύ σπουδαία μελέτη για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι η LOOK AHEAD. Στην 4ετή αυτή μελέτη η ομάδα παρέμβασης έλαβε εντατική εκπαίδευση σε ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής, καθημερινό πρόγραμμα άσκησης από εξειδικευμένους γυμναστές και διατροφή με μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων μέσω ειδικών διατροφολόγων. Η παρέμβαση διήρκησε 12 μήνες και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Παρατηρούμε, παρ’ όλ’ αυτά, πως μετά τη 12μηνη παρέμβαση, η ομάδα παρέμβασης ξεκίνησε να επανακτά σταδιακά το απολεσθέν βάρος, ώστε 4 έτη μετά οι 2 ομάδες διέφεραν μεταξύ τους κατά μόνο 4.7%! Αυτό είναι ένα συχνό πρόβλημα που παρατηρείται σε όλες οι μελέτες διατροφικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας: επανάκτηση απολεσθέντος σωματικού βάρους Καταλήγουμε, λοιπόν, ότι η απώλεια βάρους είναι δύσκολη, όμως η πρόληψη επανάκτησης του απολεσθέντος βάρους είναι ακόμα δυσκολότερη.
Η απώλεια σωματικού βάρους είναι ένας πολύ σπουδαίος στόχος καθώς μειώνει σημαντικά τις συνοσηρότητες της παχυσαρκίας. Από πάρα πολλές μελέτες έχει φανεί ότι σημαντικά οφέλη προκύπτουν από την απώλεια 5% έως 10% του σωματικού βάρους:

  1. Μείωση κινδύνου εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη.
  2. Μείωση της καρδιαγγειακής θνησιμότητας.
  3. Βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ και αρτηριακής πίεσης.
  4. Μείωση της βαρύτητας του συνδρόμου άπνοιας ύπνου.
  5. Βελτίωση της ποιότητας ζωής και αυτοεκτίμησης.

 

 

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας έχουμε στη διάθεσή μας τις ακόλουθες παρεμβάσεις

  1. Διαιτητικές παρεμβάσεις:
    – Υποθερμιδικές πτωχές σε λίπος δίαιτες.
    – Δίαιτες πολύ λίγων θερμίδων (Very Low Calorie Diets)
    – Ειδικές δίαιτες (Atkins, Eurodiet, Weight Watchers, Dukan)
  2. Παρεμβάσεις άσκησης και συνδυασμού δίαιτας – άσκησης
  3. Φαρμακευτικές παρεμβάσεις
    a. Ορλιστάτη
    b. Νεότεροι φαρμακευτικοί παράγοντες
  4. Χειρουργική αντιμετώπιση:
    – Γαστρικός δακτύλιος
    – Γαστρική παράκαμψη κατά Rouxen-Y
    – Επιμήκης γαστρεκτομή (Sleeve gastrectomy)

 

 

Σε όλα τα προγράμματα μείωσης του σωματικού βάρους μέσω διατροφικής παρέμβασης πάντα τίθεται το δίλημμα «γεύση και κορεσμός»: Τρόφιμα χαμηλής ενεργειακής πυκνότητας προκαλούν παρατεταμένο κορεσμό αλλά δεν είναι εύγευστα ενώ τρόφιμα υψηλής ενεργειακής πυκνότητας είναι εύγευστα αλλά δεν προκαλούν παρατεταμένο κορεσμό. Φαίνεται ότι στην πιο μακροπρόθεσμη απώλεια σωματικού βάρους σημαντικό ρόλο παίζουν μικρές αλλαγές στην καθημερινότητα του παχύσαρκου ατόμου που μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στον έλεγχο του σωματικού βάρους:

  • Μείωση προσλαμβανόμενων θερμίδων και αύξηση δαπάνης θερμίδων
  • Βρώση από όλα με μέτρο. Η στέρηση συνήθως οδηγεί αργότερα σε υπερκατανάλωση
  • Μείωση του χρόνου σωματικής αδράνειας μπροστά στην τηλεόραση ή μπροστά στον υπολογιστή
  • Έναρξη 30 λεπτών περπάτημα ανά ημέρα
  • Εκπαίδευση των παιδιών σε θέματα διατροφής και σωματικής δραστηριότητας.

 

 

ΦΑΡΜΑΚΑ

Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί νέοι φαρμακευτικοί
παράγοντες για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας . Οι νεότεροι φαρμακευτικοί παράγοντες κατά της παχυσαρκίας είναι:

  1. Ορλιστάτη (Xenical ®)
  2. Λιραγλουτίδη (Saxenda ®)
  3. Ναλτρεξόνη/Βουπρόπιον (Contrave ®, Mysimba ®)
  4. Φεντερμίνη/Τοπιραμάτη (Qsymia ®)
  5. Λορκασερίνη (Belviq ®)

Τα φάρμακα αυτά έχουν ένδειξη σε άτομα με Δ.Μ.Σ.> 30 Κg/m2 με προηγηθείσα αποτυχία απώλειας βάρους με δίαιτα, άσκηση και αλλαγή συμπεριφοράς [. Επίσης, έχουν ένδειξη σε άτομα με Δ.Μ.Σ. > 27 Kg/m2 και συνυπάρχουσες σοβαρές παθολογικές καταστάσεις (π.χ. ΣΔ2, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία) . Τα φάρμακα αυτά δεν θεραπεύουν οριστικά τη παχυσαρκία και πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με δίαιτα, άσκηση και αλλαγή στον τρόπο ζωής. Πρέπει να χρησιμοποιούνται κάτω από ιατρική παρακολούθηση και για να είναι αποτελεσματικά πρέπει να λαμβάνονται σωστά ως μέρος μιας μακροχρόνιας στρατηγικής αντιμετώπισης. Η εκτεταμένη ανάπτυξη τους με μελέτες που τεκμηριώνουν τη δράση και την ασφάλειά τους ξεφεύγει από τους στόχους της παρούσας εργασίας. Ο αναγνώστης, ωστόσο, ενθαρρύνεται να ανατρέξει στις προαναφερθείσες κατευθυντήριες οδηγίες .(δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο), όπου γίνεται συνοπτική αναφορά των φαρμάκων αυτών, τις ενδείξεις τους, αντενδείξεις, παρενέργειες και προφυλάξεις που πρέπει να έχει κατά νου ο θεράπων ιατρός πριν συνταγογραφήσει κάποια από αυτές τις ουσίες.

 

ΒΑΡΙΑΤΡΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ

Στη μάχη κατά της επιδημίας της παχυσαρκίας κερδίζει ολοένα έδαφος η βαριατρική χειρουργική ή μεταβολική χειρουργική. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, φαίνεται ότι η μεταβολική χειρουργική έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα (τουλάχιστον για τα πρώτα έτη όσον αφορά στην απώλεια σωματικού βάρους) όχι μόνο λόγω του «μηχανικού μοντέλου», δηλαδή τον περιορισμό πρόσληψης τροφής ή/και τη δυσαπορρόφηση που προκαλείται από αυτές τις επεμβάσεις . Η σύγχρονη θεώρηση αναφέρεται και στο «φυσιολογικό μοντέλο», ότι δηλαδή με αυτές τις επεμβάσεις αλλάζει η ενδοκρινική ή/και νευρωνική σηματοδότηση του γαστρενετρικού σωλήνα προς στον εγκέφαλο, πάγκρεας, ήπαρ, και επομένως μέσω και αυτού του μηχανισμού επιτυγχάνεται η ρύθμιση της όρεξης και της πρόσληψης τροφής . Οι χειρουργικές επεμβάσεις βαριατρικής, και ειδικά το γαστρικό bypass, φαίνεται να έχουν σημαντικό όφελος στα άτομα με προδιαβήτη ή πρόσφατης έναρξης διαβήτη τύπου 2, καθώς παρατηρείται υποστροφή της νόσου, η οποία είναι εντυπωσιακή στην αρχή, ακόμα και πριν την απώλεια σημαντικού σωματικού βάρους, αλλά με την πάροδο των ετών υπάρχει τάση επανεμφάνισης του διαβήτη. Οι κλινικοί ιατροί και ερευνητές παρατήρησαν ότι συχνά ως ακόλουθο της επιτυχούς απώλειας σωματικού βάρους με τη βαριατρική χειρουργική, κάποιοι ασθενείς σταματώντας την υπερφαγία αποκτούν νέες ψυχαναγκαστικές – εθιστικές διαταραχές:

  • Αλκοολισμός
  • Χαρτοπαίγνιο
  • Υπερκατανάλωση υλικών αγαθών

Έχει προταθεί η υπόθεση ότι αυτοί οι ασθενείς οικειοποιούνται μια νέα ψυχαναγκαστική – εθιστική συμπεριφορά ως αντάλλαγμα για αυτό που ήταν η ψυχαναγκαστική υπερφαγία: Ονομάζεται Mεταφορά Eθισμού (addiction transfer).

 

Πηγή: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ – www.exronika.com